عناصر ضروری در حفظ سلامت و رشد گیاه

عناصر غذایی به عنوان عناصر موثر در رشد گیاهان برای حفظ سلامت و رشد گیاه اهمیت زیادی دارد. سیزده عنصر غذایی معدنی برای رشد گیاه مورد نیاز بوده و از این بین، عناصر مورد نیاز که برای تکمیل چرخه زندگی گیاه را عناصر ضروری می نامند. هر یک از این عناصر که به دو دسته پرمصرف و کم مصرف تقسیم می شوند . وظایف بحرانی در زندگی گیاهان داشته و مقادیر مختلفی از آنها در بافت گیاه مورد نیاز است.

کمبود عناصر مختلف در رشد گیاهان آپارتمانی

عناصر ضروری پر مصرف در گیاهان

شامل (نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، گوگرد) که در مقادیر بیشتر مورد نیاز گیاهان است.

عناصر ضروی کم مصرف در گیاهان

شامل (آهن، مس، منگنز، روی، بر، مولبیدن، کلر) می شود که با مقادیر نسبتا کمتر می باشد.

این عناصر به شکل های مختلف توسط گیاه جذب می شوند . کمبود هر یک از آنها رشد گیاه را تحت تاثیر قرار می دهد. اغلب زمانی که عناصر ضروری بطور کامل کاهش یابد، برخی رفتارها در گیاه بروز می کند و معمولا گیاه علامت سمیت را نشان می دهد که از آن می توان برای تعیین عامل بروز مشکل استفاده کرد.

آیا با وجود این عناصر کار تمام است و گیاه قطعا روند مناسبی خواهد داشت؟
خیر- یکی از نکاتی که حتما باید توجه داشت این است که در مواردی خاک مواد مناسب را در اختیار دارد ولی همچنان گیاه رشد خوبی ندارد. این مشکل می تواند بخاطر اسیدی یا قلیایی بودن خاک گلدان نیز باشد که مانع رسیدن مواد به گیاه می شود. خشکی و حتی آبیاری بیش از حد هم باعث به وجود آمدن کمبود مواد مغذی در خاک گیاهان خواهد شد.

نشانه های کمبود مواد معدنی در گیاهان

زمانی که یک عنصر برای یک تغذیه ویژه اختصاصی باشد، علائم کمبود آن می تواند برای تعیین نیاز غذایی محصولات مورد استفاده قرار گیرد. البته تعداد زیادی از علائم می توانند به وسیله یک یا چند عنصر غذایی یا شرایط دیگر نظیر علف کش ها، بیماری ها و حشرات نیز ایجاد و باعث بروز کلروز در گیاهان شوند. همچنین غرقابی و خشکی خاک و صدمات مکانیکی و باد نیز می توانند مشکلاتی را که شبیه علائم کمبود است ایجاد کنند.

با این حال علائم کمبود عناصر معدنی در گیاهان به شرح زیر است:

نیتروژن Nitrogen

يكي از اصلي ترين عنصر دربین عناصر موثر در رشد گیاهان ، نيتروژن است. نيتروژن براي ساخت كلروفيل مورد نياز است و به گياه رنگ سبز می دهد و گياهان را قادر به گرفتن انرژي براي جذب مواد غذايي و رشد مي كند.

بيشترين تأثير ابن عنصر در رشد رويشي گياه مي‌باشد. يعني نیتروژن رشد شاخه و برگ گياه را زياد مي‌كند و همچنين گياهاني كه از ازت كافي برخوردارند رشد سبزينه‌اي خيلي خوبي دارند.

بر اثر کمبود نیتروژن در گیاهان رشد ریشه گیاه بسیار محدود می شود. همچنین گیاه داز و باریک رشد کرده و دچار کلروز یا همان زرد شدن برگ ها می شود به طوری که رنگ گیاه به سبز روشن تغییر می کند. در ضمن برگ های قدیمی گیاه زرد می شوند. علت این زرد شدن نیز این است که نیتروژن همیشه به سمت برگ های جوان تر حرکت می کند. البته درست است که برگ های قدیمی همیشه در گیاهان زرد می شوند ولی در خصوص کمبود نیتروژن این زرد شدن زودتر از موعد مقرر اتفاق می افتد.

فسفر Phosphorus

فسفر هم به‌عنوان یکی از اجزای کلیدی در ساختار گیاه محسوب می‌شود و هم به‌عنوان یک کاتالیزور در بسیاری از واکنش‌های بیوشیمیایی اصلی، نقش دارد. فسفر به‌طور اختصاصی در جذب و تبدیل انرژی خورشیدی به ترکیبات قابل استفاده گیاه مؤثر است.

علاوه براین موجب تحریک رشد ریشه، افزایش استحکام ساقه و شاخه‌ها، بهبود تشکیل گل و تولید دانه، بلوغ سریع‌تر و یکنواخت‌تر محصولات، افزایش ظرفیت تثبیت نیتروژن در لگوم‌ها، افزایش مقاومت در مقابل عوامل بیماری‌زا و حمایت از رشد و توسعه گیاه در طول چرخه زندگی آن می شود.

زمانی که گیاه دچار کمبود فسفر می‌شود، ورود کربوهیدرات‌ها را به ریشه افزایش می‌دهد. در اثر کمبود فسفر در خاک گیاهان مانند کمبود نیتروژن رشد گیاه محدود شده و گیاه بسیار لاغر می شود. رنگ برگ های گیاهان به تناسب نوع گیاه سبز تیره و کدر حتی سبز آبی هم می تواند بشود در صورتی که دمبرگها و رگبرگهای سطح های زیرین برگ های تازه و جوان به صورت بنفش خواهد شد.

نشانه های کمبود فسفر در گیاهان

طبق مطالب بالا در زمان کمبود نیتروژن برگهای جدید احتمال دارند به رنگ سبز متمایل به زرد در بیایند در صورتی که رگ برگ های گیاه بنفش می باشد اما در مواقع کمبود فسفر رگبرگهای سبز تیره می شوند. در حالت کلی تفاوت دیگری با علائم کمبود نیتروژن و فسفر دیده نمی شود و در اکثر موارد مشابه هم هستند.

پتاسیم Potassium

پتاسيم نقش كاتاليزوري داشته، در نقل و انتقال مواد، كنترل تبخير و تعرق، و فعاليت هاي آنزيمي نقش دارد. از دیگر نقش هاي آن مي توان به افزايش مقاومت گياهان در برابر آفات و بيماري ها، كم آبي، تنش هاي محيطي،‌بهبود كمي و كيفي، افزايش طول عمر گل هاي بريده و تشديد فتوسنتز اشاره نمود.

این عنصر برای سنتز و همچنین انتقال مواد مغذی در گیاه لازم می باشد و در رفع اثرات عدم تعادل بعضی از عناصر غذایی گیاه در خاک کمک می کند و همچنین در تنظیم فعالیت جذب آب بسیار موثر است.

نشانه های کمبود پتاسیم در گیاهان

در اثر کمبود پتاسیم در گیاهان برگ های قدیمی زرد شدن سطوح بین برگها دیده می شود و همچنین لکه های نکروزی یا همان مرگ سلول ها در حاشیه برگ ها و یا سوختگی شروع می شود که در نهایت به سمت داخل برگ کشیده خواهد شد. در صورتی که تشدید کمبود پتاسیم داشته باشیم و این روند ادامه پیدا کند این علائم به سمت برگ های جوانتر نیز کشیده خواهد شد.

کلسیم Calcium

کلسیم به صورت پکتات کلسیم در دیواره های سلولی گیاهان استفاده می شود. این عنصر در میان عناصر موثر در رشد گیاهان نقش  تشکیل دیواره سلولی و قابلیت انعطاف پذیری آنها را دارد. از علائم کمبود کلسیم در گیاهان می توان به کلروز (زرد شدن برگها) خیلی کم تا قهوه ای یا سیاه شدن نوک برگ های جدید و همچنین مرگ(نابودی) جوانه هایی که در حال رشد هستند اشاره کرد.

بخش سوخته و مرده بافت ها بسیار کند خشک می شوند در نتیجه انتظار ریزش سریع نداشته باشید. البته دقت داشته باشید که کمبود بور نیز باعث سوختگی نوک برگ های جدید و مردن جوانه ها می شود ولی در حالت کمبود کلسیم برعکس کمبود بور منجر به افزایش رشد جوانه های جانبی و میان گره های کوتاه نمی شود.

منیزیم Magnesium

منیزیم در سنتز پروتئین،فعال سازی آنزیم ها، جذب و انتقال فسفات، توزیع هیدروکربن ها، ساخت کلروفیل و فتوسنتر نقش به سزایی دارد. منیزیم هم مانند کلسیم است و به مقدار فراوان در خاک ها وجود دارد. مقدار آن در پوسته زمین و خاکها در حدود ۱/۲ درصد است. مقدار آن در خاکها بسته به نوع منطقه و سنگ مادر متغیر است و مانند کلسیم درخاک های شنی و سبک کمتر و در خاک های سنگین بیشتر است.

رفتار منیزیم در خاک کاملاً شبیه کلسیم است و فرق آن در مقدارش است که کمتر از کلسیم در خاک وجود دارد. منیزیم در تشکیل کلروفیل و قندها نیز نقش دارد.

نشانه های کمبود منیزیم در گیاهان

در اثر کمبود این عنصر در گیاهان کلروز لکه لکه ای یا رگه ای در سطوح بین رگبرگ های برگ های قدیمی تر که با تشدید کمبود منیزیم به سمت برگ های جوانتر هم پیش خواهد رفت اتفاق می افتد. لکه های زرد رنگ کلروزی در فواصل بین رگبرگ ها اکثر مواقع به سمت مرکز برگ پیش خواهد رفت و حاشیه برگ آخرین نواحی برگ است که زرد می شود. در گونه ای از گیاهان پس از لکه های زرد بین رگبرگ ها، لکه های نکروزی و سوختگی حاشیه برگ ها اتفاق می افتد.

آهن Iron

این عنصر جزء تشکیل دهنده سیتوکروم ها جهت تثبیت نیتروژن و تنفس ضروری می باشد. در بین ریزمغذی ها،آهن به میزان بیشتری برای گیاهان مورد نیاز می باشد. آهن بخشی از گروه کاتالیزور در بسیاری از آنزیم های اکسیداسیون و احیاست و جهت سنتز کلروفیل نیز مورد نیاز است.

همچنین جهت سالم ماندن ریبوزوم در ساختن پروتئین نقش دارد.آهن به عنوان گروهپروستیک پروتئین هایی مانند کاتالاز،پراکسیداز و سوپراکسید دسموتاز در نابودی رادیکال های آزاد اکسیژن در گیاه نیز موثر است.

نشانه های کمبود آهن در گیاهان

در اثر کمبود آهن علائمی با الگوی زرد شدن بین رگبرگ ها و نواری شدن برگ های جوان شروع خواهد شد و در مواردی که این کمبود تشدید شود برگ های جدید کاملا دچار کمبود کلروفیل می شوند این در حالی است که هیچ لکه نکروزی نخواهدداشت یا لکه های نکروزی آنها کم می باشد.

لکه های کلروزی در برگ های نابالغ امکان دارد ابتدا در نزدیکی قاعده برگچه شروع و به طوری که تحت تاثیر میانه برگ رگه های زرد در آنها پدیدار خواهد شد.

منگنز Manganese

منگنز یکی از ریز مغذی‌های مهم گیاهی و از عناصر موثر در رشد گیاهان می‌باشد که پس از آهن در جایگاه دوم برای گیاهان مورد نیاز است. منگنز در گیاهان به‌عنوان یک عامل مهم برای سیستم‌های زیستی مختلف از جمله فتوسنتز، تنفس و جذب نیتروژن به کار می‌رود. منگنز در جوانه‌زنی گرده، رشد لوله گرده، طول عمر سلول‌های ریشه و مقاومت در برابر عوامل بیماری‌زای ریشه دخیل است. منگنز نقش مهمی در فتوسنتز دارد، زیرا فتوسيستم اکسیداسیون نیاز مطلق به منگنز دارد.

منگنز در این سیستم حیاتی است، زیرا موجب تسریع فتولیز (تقسیم نور) مولکول‌های آب و فراهم کردن انرژی برای فتوسنتز می‌شود. بنابراین، تعجب‌آور نیست که کمبود منگنز، حتی در صورت عدم وجود نشانه‌های بصری در برگ‌ها به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای باعث کاهش فتوسنتز شود.

اثر منفی کمبود منگنز در فتوسنتز موجب کاهش معنی‌دار غلظت قند محلول در قسمت‌های مختلف گیاهان می‌شود وگیاهان مستعد به آسیب سرمازدگی می گردند. کمبود منگنز به میزان زیادی سطح هرمون اکسین را نیز پایین می آورد. به‌طور گسترده‌ای این باور وجود دارد که کاهش فتوسنتز دلیل عمده کاهش تولید ماده خشک در شرایط کمبود منگنز است.

نشانه های کمبود منگنز در گیاهان

کمبود منگنز علایمی شبیه به کمبود آهن دارد، با تشدید کمبود منگنز بخش های جدید گیاه کاملا زرد می شود و بر خلاف لکه های نکروزی آهن، معمولا در کمبود منگنز زردی در بافت های بین رگبرگها دیده می شود.

مس Copper

مس در ساخت قند کافی برای رشد، در مراحل رشد رویشی گیاه بسیار مهم است. اکسین و جیبرلین و سیتوکینین در تنظیم قندها متقابلا عمل می کنند. مس روی گلدهی، تشکیل دانه، بذر و میوه و نیز تمام فرایندهای تنظیم شده به وسیله ی اکسین و جیبرلین، سیتوکینین تاثیرگذار می باشد.

نشانه های کمبود مس در گیاهان

در صورت کمبود مس، برگ های راس گیاه به سهولت کلروزی شده و نواحی نکروزی مرده در برگ ها پدیدار می شود. برگ های نیمه بالایی گیاه ممکن است چروکیدگی همراه با کلروز رگبرگها را نشان دهند. عدم وجود گره در برگ در محل اتصال دمبرگ به ساقه اصلی گیاه از حدود ده برگ زیر نقطه در حال رشد (یا بیشتر) شروع می شود.

روی Zinc

روی یا زینک عنصری ضروری و از عناصر موثر در رشد گیاهان است که همچون یک جزء فلزی در آنزیم ها، اعمال ساختاری، کوفاکتورهای تنظیم کننده است. همچنین برای سنتز پروتئین، فتوسنتز، سنتز اکسین، تقسیم سلولی، نگهداری ساختار غشا و تلقیح جنسی نقش بازی می کند. سولفات زینک گلدهی و دوره گلدهی را تحت تاثیر قرار می دهد. زینک همچنین تولید بیوماس را باعث شده و برای تولید کلروفیل، اعمال گرده و تلقیح ضروری است.

نشانه های کمبود روی در گیاهان

در صورت کمبود این عنصر در بعضی از گیاهان، لکه های نکروزی بین رگبرگ ها اول در برگ های قدیمی تر و در برخی دیگر در برگ های نابالغ شروع می شود. اما در نهایت زردی جوانه های گیاه را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

لکه های کلروزی بین رگبرگ ها ممکن است مثل کمبود آهن و منگنز باشند با این تفاوت که رشد برگ های بسیار کوچک دیده می شود. هنگامی که کمبود روی به صورت ناگهانی شروع می شود کلروز به شکلی یکسان پدیدار می شود بدون این که برگ های کوچک دیده شوند.

بور Boron

بور یک ماده مغذی مهم برای رشد و سلامت تمامی محصولات است. این عنصر، یک جزء از دیواره سلول‌های گیاهی و ساختارهای تولیدمثلی است. بور یکی از مواد مغذی موجود در خاک است، به این معنی که در معرض حرکت در خاک است.

ازآنجایی‌که بور در مقادیر کمی برای گیاهان موردنیاز است، مهم است که به‌صورت یکنواخت در کل خاک عرضه شود. مخلوط کودهای سنتی ضد بور برای دستیابی به توزیع مواد مغذی یکنواخت در خاک بسیار مؤثر است.

علیرغم نیاز به این مواد مغذی مهم، بور دومین مشکل کمبود مواد مغذی در سراسر جهان پس از روی است.بور نقش کلیدی در طیف گسترده‌ای از عملکردهای گیاهی از جمله تشکیل دیواره سلولی و ثبات آن، حفظ یکپارچگی ساختار و عملکردی غشاءهای بیولوژیک، حرکت قند یا انرژی به قسمت‌های در حال رشد گیاهان و گرده‌افشانی و تنظیم دانه دارد.

نشانه های کمبود بور در گیاهان

علائم آن از کلروز خفیف تا قهوه ای یا سیاه شدن نوک برگ های تازه و مردن جوانه های در حال رشد (همانند کمبود کلسیم) متفاوت است. کمبود بور به‌طور کلی منجر به تولید دانه‌های گرده خالی، گرده گل ضعیف و کاهش تعداد گل در هر گیاه می‌شود.

عرضه بور کم می‌تواند رشد ریشه‌ها را تحریک کند.همچنین قهوه ای و سیاه شدن و مردن بافت ها بسیار کند پیش می رود به طوری که به سهولت نمی ریزد. مغز و اپیدرم ساقه ها ممکن است تحت تاثیر قرار گرفته و ساقه ها تو خالی زبر و ترک خورده شوند.

مولیبدن Molybdenum

گياهان به مقدار کمتر از ساير مواد غذايي به موليبدن نياز دارند. اين عنصر به صورت يون موليبدات در اختيار گياهان قرارمي گيرد و در آنزيم هاي شرکت کننده در سوخت و ساز فسفر و در تشکيل اسيدآسکوربيک و غيره حضور دارد. موليبدن به عنوان يکي از زير واحدهاي نيترات ردوکتاز با انتقال الکترون ها به نيترات و حضور در ساختار پروتئين آنزيم نيتروژناز به صورت موليبدن آهن در احياي نيترات و متابوليسم نيتروژن نقش دارد.

نشانه های کمبود مولیبدن در گیاهان

در اثر کمبود مولیبدن رنگ گیاه سبز کم رنگ می گردد، برگ ها حالت تیز به خود می گیرند، برگهای قدیمی تر دچار لکه های کلروزی بین رگبرگ ها می شوند و ضخامت آنها افزایش پیدا می کند. کلروز با پیشروی کمبود مولیبدن به سمت برگ های جوان تر ادامه می یابد.

برای خواندن مطالب بیشتر اینجا کلیک کنید